×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zapalenie pęcherza i inne zakażenia układu moczowego - objawy, przyczyny, leki i leczenie

Zakażenie układu moczowego jest spowodowane bakteriami, które przez cewke moczową wniknęły do pęcherza, gdzie uległy namnożeniu i spowodowały stan zapalny, który jest przyczyną objawów, jak gorączka, oraz dolegliwości związanych z oddawaniem moczu lub bólu o różnym charakterze. W przypadku wystąpienia takich objawów należy zgłosić się do lekarza, gdyż zakażenie układu moczowego wymaga leczenia i, najczęściej, wykonania badań diagnostycznych.

Jakie są przyczyny zapalenia pęcherza i innych zakażeń układu moczowego?

Zakażenie układu moczowego jest to obecność drobnoustrojów (najczęściej bakterii) w drogach moczowych. W prawidłowych warunkach, u zdrowego człowieka, drogi moczowe powyżej zwieracza pęcherza moczowego są jałowe. W niektórych sytuacjach dochodzi jednak do wnikania drobnoustrojów i ich namnażania w drogach moczowych i to właśnie staje się przyczyną stanu zapalnego. Mówimy wówczas o zakażeniu układu moczowego.

Zdecydowana większość przypadków zakażenia układu moczowego to zapalenie pęcherza moczowego (cystitis).

Znacznie poważniejsze jest zakażenie spowodowane wniknięciem bakterii poprzez moczowód do jednej lub obu nerek, co powoduje rozwój odmiedniczkowego zapalenia nerek (pyelonephritis).

Obecność bakterii w układzie moczowym nie zawsze prowadzi jednak do rozwoju stanu zapalnego i może nie dawać objawów choroby. Jeżeli brak jest objawów zakażenia, a badania wykazują obecność bakterii, to mówimy o bakteriomoczu bezobjawowym, który zwykle nie wymaga leczenia (zobacz niżej).

Zobacz też: Budowa układu moczowego

Przyczyną zakażenia układu moczowego jest najczęściej (prawie w 90% przypadków) bakteria Escherichia coli (E. coli), nazywana potocznie pałeczką kałową, gdyż powszechnie występuje w jelicie grubym. Bakteria ta może przedostać się z odbytu do ujścia cewki moczowej, następnie do pęcherza, a w rzadszych przypadkach jeszcze wyżej, do jednej lub obu nerek. Jeżeli zakażenie jest spowodowane przez E. coli i nie ma innych czynników sprzyjających wystąpieniu zakażenia, to mówimy o niepowikłanym zakażeniu układu moczowego. Prawie zawsze dotyczy to kobiet w wieku rozrodczym.

W około 10% przypadków przyczyną zakażenia układu moczowego są inne drobnoustroje i często wtedy występują dodatkowe nieprawidłowości w obrębie dróg moczowych, sprzyjające rozwojowi zakażenia. Najczęściej jest to utrudnienie prawidłowego odpływu moczu z nerki (zwykle spowodowane kamicą nerkową) lub pęcherza (u mężczyzny to najczęściej choroba gruczołu krokowego, czyli prostaty, a u kobiety - nieprawidłowości narządu rodnego), obecność cewnika w pęcherzu lub inna poważna choroba (np. cukrzyca). Takie zakażenia nazywane są powikłanymi zakażeniami układu moczowego.

Zakażenie układu moczowego występuje znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn ze względu na krótką cewkę moczową oraz małą odległość pomiędzy odbytem a ujściem cewki moczowej. Wystąpieniu zakażenia układu moczowego u kobiety sprzyja również aktywność seksualna (możliwość wniknięcia bakterii do cewki moczowej w trakcie stosunku płciowego) oraz stosowanie w celu antykoncepcji środków plemnikobójczych, zwłaszcza w połączeniu z krążkiem pochwowym lub kapturkiem naszyjkowym. Z tych powodów u wielu kobiet zakażenie układu moczowego (zwykle pęcherza) występuje wielokrotnie, często kilka razy w ciągu roku, stanowiąc poważne utrudnienie codziennego życia. W takich przypadkach mówimy o nawracającym zakażeniu układu moczowego. Dla tych kobiet częste zakażenia układu moczowego, a szczególnie zapalenia pęcherza moczowego stanowią dużą uciążliwość podczas codziennego życia oraz są powodem bardzo przykrych dolegliwości. W zdecydowanej większości przypadków brak jest jakichkolwiek nieprawidłowości w obrębie układu moczowego, których leczenie prowadziłoby do ustąpienia nawrotów zakażenia, natomiast należy wyeliminować czynniki ryzyka (zobacz niżej).

Jak często występują zakażenia układu moczowego?

Zakażenia układu moczowego są częste u kobiet. W ciągu życia u 20% (jednej na pięć) kobiet wystąpi chociaż jeden raz układu moczowego. Jest to 50 razy częściej niż w przypadku mężczyzn.

Zakażenie układu moczowego u dzieci

Również u dzieci zakażenia układu moczowego są częstsze u dziewczynek, z wyjątkiem niemowląt, u których częściej występują u chłopców z wadami rozwojowymi układu moczowego.

Zakażenie układu moczowego w ciąży

W czasie ciąży zakażenia układu moczowego nie występują częściej niż u kobiet nie będących w ciąży, jednak mogą być przyczyną powikłań, takich jak przedwczesny poród, czy mała masa urodzeniowa noworodka. Do zakażenia układu moczowego dochodzi u wszystkich osób z cewnikiem w pęcherzu, jeżeli jest on utrzymywany dłużej niż miesiąc, ale zwykle nie daje ono dolegliwości i nie wymaga leczenia.

Objawy zapalenia pęcherza

Typowe objawy ostrego zapalenia pęcherza moczowego to:

  • ból lub pieczenie podczas oddawania moczu
  • konieczność częstego lub natychmiastowego oddawania moczu
  • pobolewanie w dole brzucha.

Może wystąpić czerwone lub ciemnobrunatne zabarwienie moczu, spowodowane obecnością krwi (krwiomocz), co jest wynikiem zapalenia błony śluzowej pęcherza. Jeżeli dojdzie do zakażenia nerki, to prawie zawsze pojawia się gorączka (>38°C). Może występować ból w okolicy nerki, po jednej lub obu stronach, nudności i wymioty. Objawy zakażenia nerki mogą wystąpić po kilku dniach obecności objawów zapalenia pęcherza, jeżeli nie było ono leczone.

Objawy zakażenia układu moczowego u dzieci

U bardzo małych dzieci zakażenie układu moczowego może objawiać się gorączką, rozdrażnieniem, brakiem apetytu, bólem brzucha, wymiotami lub ponownym moczeniem się, w przypadku dziecka zgłaszającego już potrzebę oddania moczu.

Ważne

Ból lub pieczenie podczas oddawania moczu nie zawsze świadczą o zakażeniu układu moczowego. Takie objawy mogą być wynikiem zapalenia cewki moczowej (w następstwie zakażenia przenoszonego drogą płciową wywołanego najczęściej przez dwoinki rzeżączki lub chlamydie), a u kobiet również wynikiem zapalenia pochwy, najczęściej na tle grzybiczym (występują upławy, ból podczas stosunku płciowego).

Co robić w razie wystąpienia objawów sugerujących zapalenie pęcherza?

W przypadku wystąpienia objawów zakażenia układu moczowego lub jego podejrzenia należy zgłosić się do lekarza w celu ustalenia przyczyny dolegliwości i postępowania leczniczego. Zwykle konieczne będzie wykonanie badania moczu, a niekiedy również krwi lub badań obrazowych. Wyjątek stanowią kobiety z nawracającymi zapaleniami pęcherza, które mogą same rozpocząć odpowiednie leczenie (zobacz niżej).

Rozpoznanie zapalenia pęcherza i innych zakażeń układu moczowego

Na podstawie zgłaszanych dolegliwości oraz badania fizykalnego lekarz podejrzewa lub rozpoznaje zakażenie układu moczowego. Ból podczas wstrząsania okolicy nerki (poprzez lekkie uderzenie pięścią w dolną część pleców, tzw. objaw Goldflamma) może świadczyć o zakażeniu nerki. W każdym przypadku wykonuje się ogólne badanie moczu. Zwiększona liczba leukocytów w moczu potwierdza obecność zapalenia. W moczu może również występować krew (erytrocyty) oraz białko.

U niegorączkującej kobiety w wieku rozrodczym typowe dolegliwości podczas oddawania moczu i nieprawidłowy wynik badania moczu zwykle wystarczają do rozpoznania zapalenia pęcherza moczowego i rozpoczęcia leczenia. W pozostałych przypadkach wykonuje się posiew moczu. Wynik posiewu zwykle jest dostępny po około 48 godzinach i wskazuje, czy w badanym moczu są bakterie, jakiego gatunku oraz jak liczne. Jeżeli liczba jednego typu bakterii przekracza 1000 na 1 mililitr moczu u osoby z dolegliwościami, to wynik taki potwierdza obecność zakażenia. W takich przypadkach określa się również wrażliwość bakterii na antybiotyki (tzw. antybiogram), co pomaga lekarzowi wybrać odpowiednie leczenie.

Gdy lekarz podejrzewa obecność nieprawidłowości w układzie moczowym lub powikłań, może zlecić wykonanie badań obrazowych, jak:


USG jest powszechnie wykonywanym badaniem obrazowym. Wskazaniem do jego wykonania może być nie tylko diagnostyka chorób układu moczowego, ale także inne choroby mogące powodować zmiany w obrębie jamy brzusznej.

Jeżeli dolegliwości się utrzymują, a badania moczu, zwłaszcza posiew, nie potwierdzają zakażenia układu moczowego, należy u kobiet wykonać badanie ginekologiczne (podejrzenie zapalenia pochwy), wziąć pod uwagę zapalenie cewki moczowej (choroba przenoszona drogą płciową), a niekiedy wykonać specjalistyczne badania urologiczne (cystoskopia).

Leczenie zapalenia pęcherza moczowego

W przypadku młodej, dotychczas zdrowej kobiety z objawami zapalenia pęcherza moczowego, która nie gorączkuje, nie wymiotuje oraz nie jest w ciąży, leczenie polega na stosowaniu przez kilka dni (zwykle od 3 do 7) antybiotyku zaleconego przez lekarza na podstawie antybiogramu (jeżeli wykonano posiew moczu) lub takiego, który zwykle jest skuteczny w zakażeniu wywołanym przez E. coli. Typowo stosowane leki to trymetoprym, osobno lub w połączeniu z sulfametoksazolem, nitrofurantoina albo cyprofloksacyna. Dolegliwości zwykle ustępują w ciągu 1—3 dni. Niektóre kobiety z rozpoznanym nawracającym zakażeniem układu moczowego (w przeszłości kilkakrotnie objawy zapalenia pęcherza z obecnością bakterii w posiewie moczu) mogą, po uzgodnieniu takiego postępowania z lekarzem, samodzielnie rozpocząć leczenie antybiotykiem.

Leczenie zakażenia nerek

W przypadku zakażenia nerek (gorączka, wymioty) zazwyczaj konieczne jest leczenie w szpitalu i stosowanie początkowo antybiotyków dożylnie lub domięśniowo. W takich przypadkach całe leczenie zwykle trwa 7–10 dni – po ustąpieniu gorączki i dolegliwości można kontynuować w domu. Powikłania zakażenia układu moczowego, np. roponercze, ropień nerki lub okołonerkowy, mogą być stanami zagrożenia życia. Zwykle są następstwem nieprawidłowości dróg moczowych, takich jak np. przeszkoda w odpływie moczu (kamica, choroby stercza, guzy dróg moczowych lub narządów sąsiadujących, stan po operacji dróg moczowych) lub cewnik w drogach moczowych (w pęcherzu, dren nefrostomijny). Konieczne jest wtedy leczenie urologiczne w celu zapewniania odpływu moczu, drenażu ropni, a niekiedy konieczne może być usunięcie zakażonej nerki (nefrektomia).

W przypadku kobiety w ciąży należy leczyć zakażenie układu moczowego również wtedy, gdy brak jest objawów zakażenia, a o jego obecności świadczy tylko dodatni wynik posiewu moczu (bakteriomocz bezobjawowy). Nie wszystkie antybiotyki mogą być bezpiecznie stosowane w okresie ciąży i w każdym przypadku o leczeniu decyduje lekarz. Zwykle bezpieczne jest leczenie amoksycyliną i cefaleksyną bez względu na okres ciąży oraz trymetoprymem i nitrofurantoiną z wyjątkiem I trymestru oraz okresu bezpośrednio przed rozwiązaniem. Leczenie antybiotykiem w przypadku zapalenia pęcherza lub bakteriomoczu bezobjawowego nie powinno być krótsze niż 7 dni. Gdy u ciężarnej raz wystąpi zakażenie układu moczowego, do końca ciąży należy okresowo wykonywać kontrolne posiewy moczu.

Niekiedy zakażenie układu moczowego jest powikłaniem innej choroby układu moczowego (np. kamica moczowa, choroba gruczołu krokowego, torbiele, refluks pęcherzowo-moczowodowy u dzieci), którą należy leczyć, aby nie dochodziło do kolejnych zakażeń w przyszłości.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie zapalenia pęcherza lub innego zakażenia układu moczowego?

Praktycznie we wszystkich przypadkach zakażenie układu moczowego zostaje całkowicie wyleczone po zastosowaniu właściwego antybiotyku (lub antybiotyków) przez odpowiednio długi czas. W bardzo rzadkich przypadkach zakażenia układu moczowego nie udaje się całkowicie usunąć drobnoustrojów i zawsze wtedy przyczyną jest poważna choroba układu moczowego (np. duże kamienie odlewowe w nerce). Pomimo skutecznego wyleczenia u niektórych kobiet zakażenie układu moczowego nawraca z różną częstością (nawet kilka razy w roku).

Całkowite trwałe wyleczenie zakażenia układu moczowego nie jest możliwe u osób z cewnikiem w pęcherzu, gdyż u wszystkich w ciągu miesiąca od założenia cewnika lub po zakończenia leczenia antybiotykiem występuje zakażenie, nawet jeżeli nie ma objawów.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia zapalenia pęcherza lub innego zakażenia układu moczowego?

W przypadku zwykłego zapalenia pęcherza u młodej kobiety nie ma potrzeby wykonywania jakichkolwiek badań po zakończeniu leczenia. W pozostałych przypadkach zakażenia układu moczowego po zakończeniu leczenia antybiotykiem zaleca się wykonanie kontrolnego posiewu moczu (po 7–14 dniach). Kontrolne posiewy moczu należy koniecznie wykonywać okresowo u każdej ciężarnej, u której wystąpiło zakażenie układu moczowego, nawet jeżeli nie było objawów, a tylko dodatni posiew moczu. Jeżeli w związku z zakażeniem wykryto chorobę układu moczowego, to należy ją odpowiednio leczyć i najczęściej właściwym lekarzem będzie urolog.

Zobacz film Jakie czynniki sprzyjają nawrotom infekcji układu moczowego?
prof. dr. hab. n. med. Ryszard Gellert
Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie
Kierownik Kliniki Nefrologii i Chorób Wewnętrznych CMKP

Co robić, aby unikać zapalenia pęcherza lub innego zakażenia układu moczowego?

Zapobieganie zakażeniom układu moczowego jest szczególnie ważne w przypadku tych kobiet, u których mają one charakter nawracający. Pomocne może być przestrzeganie pewnych zasad podczas życia codziennego, takich jak:

  • picie odpowiednio dużej ilości płynów w ciągu doby (około 1,5 litra); wypicie dodatkowej szklanki napoju przed stosunkiem płciowym
  • po wystąpieniu potrzeby oddania moczu, nie należy tej czynności odwlekać; zawsze należy oddać mocz po stosunku płciowym
  • należy codziennie myć narządy płciowe oraz zawsze przed stosunkiem płciowym; należy podcierać się w kierunku od przodu do tyłu, co zapobiega przemieszczaniu bakterii z okolicy odbytu w okolicę ujścia cewki moczowej
  • w przypadku stosowania środków plemnikobójczych, zwłaszcza z krążkiem pochwowym, zmiana na inną metodę antykoncepcji w porozumieniu z lekarzem
  • codzienne picie soku z żurawin , który hamuje przyleganie bakterii do błony śluzowej dróg moczowych. Dostępne są również tabletki zawierające wyciąg z owoców żurawiny
  • lekarz może zalecić przyjmowanie preparatu zawierającego antygeny bakteryjne w celu zwiększenia odporności na zakażenie.

Niektóre kobiety, u których nawroty zakażenia układu moczowego mają wyraźny związek ze aktywnością seksualną, mogą w porozumieniu z lekarzem przyjmować profilaktyczną pojedynczą dawkę antybiotyku po stosunku płciowym. U kobiet po menopauzie korzyść może dawać dopochwowe stosowanie estrogenów, które pomagają przywrócić prawidłową florę bakteryjną, co hamuje rozwój bakterii wywołujących zakażenie układu moczowego.



Zapalenie pęcherza i inne zakażenia układu moczowego: znajdź urologa w twojej okolicy



31.03.2022
Zobacz także
  • Ból w podbrzuszu
  • Ból podczas oddawania moczu (mikcji)
  • Kamica nerkowa
Wybrane treści dla Ciebie
  • Zakażenia układu moczowego u dzieci
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta