Co to jest toczniowe zapalenie nerek i jakie są jego przyczyny?
Toczeń rumieniowaty układowy jest chorobą autoimmunologiczną i dotyczy wielu narządów. Przyczyną jest zaburzona praca układu immunologicznego (odpornościowego), który produkuje przeciwciała, które z kolei uszkadzają prawidłowe tkanki ustroju.
Zapalenie nerek, które rozwija się u osób z toczniem, nazywa się toczniowym zapaleniem nerek i typowo dotyczy kłębuszków nerkowych (jest to rodzaj kłębuszkowego zapalenia nerek), ale może również zajmować cewki nerkowe i tkankę miąższową nerek. Przyczyną toczniowego zapalenia nerek są przeciwciała skierowane przeciwko własnym tkankom (autoprzeciwciała), które wiążą się z innymi substancjami wskutek czego powstają kompleksy immunologiczne, które z kolei gromadzą się w kłębuszkach nerkowych, wywołując zapalenie nerek.
Toczniowe zapalenie nerek może mieć różne nasilenie, od łagodnego do bardzo ciężkiego, i dlatego wyróżnia się 5 typów, które rozpoznaje się po wykonaniu biopsji nerki i w badaniach mikroskopowych kłębuszków nerkowych.
Jak często występuje toczniowe zapalenie nerek?
Toczeń jest niezbyt częstą chorobą i występuje u około 5 na 10 tys. osób. Najczęściej chorują młode kobiety (pomiędzy 20. a 40. rż.), jednak choroba może wystąpić u obu płci w każdym wieku. Toczniowe zapalenie nerek występuje u ok. 60% chorujących na toczeń.
Jak się objawia toczniowe zapalenie nerek?
Początkowo toczniowe zapalenie nerek objawia się jedynie nieprawidłowymi wynikami badania moczu, w którym występuje białko, erytrocyty oraz wałeczki ziarniste. W tym czasie chory może zauważyć pienienie się moczu (co jest spowodowane dużą ilością białka w moczu) lub zmianę barwy moczu na ciemnobrunatną lub czerwonawą (co jest wynikiem obecności krwi w moczu). Gdy utrata białka z moczem trwa dłuższy czas, mogą wystąpić obrzęki i często jest to pierwszy objaw choroby. Chory zauważa obrzęki stóp i podudzi (często na koniec dnia) lub opuchnięcie twarzy (zwykle rano). Obrzęki mogą szybko narastać i w ciągu paru dni chory może przybrać na wadze 5–10 kg. Może wystąpić nadciśnienie tętnicze.
Gdy uszkodzenie kłębuszków nerkowych jest duże, rozwija się niewydolność nerek. Jej objawem są nieprawidłowe wyniki badań krwi (zwiększone stężenie kreatyniny i mocznika). Gdy niewydolność nerek jest ciężka, objętość moczu może się wyraźnie zmniejszyć lub chory może nie oddawać moczu.
Zwykle u chorego z toczniowym zapaleniem nerek występują również objawy zajęcia przez toczeń innych narządów.
Najbardziej typowe to:
- bóle i obrzęki stawów
- zaczerwienienie skóry nosa i policzków (co przypomina kształtem „motyla”); wysypka często na skórze wystawionej na słońce; utrata włosów
- ból w klatce piersiowej i kaszel (spowodowane zapaleniem opłucnej lub osierdzia).
Co robić w przypadku wystąpienia objawów toczniowego zapalenia nerek?
Wystąpienie obrzęków lub białkomoczu i krwiomoczu to zawsze objawy poważnej choroby i należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie toczniowego zapalenia nerek?
Toczniowe zapalenie nerek rozpoznaje się, gdy obecne są cechy zapalenia nerek oraz cechy tocznia (autoprzeciwciała typowe dla tocznia oraz cechy zajęcia przez toczeń innych narządów).
Badania wykonywane w celu rozpoznania rodzaju zapalenia nerek to:
- badanie ogólne moczu, w którym obecne jest zwykle białko, erytrocyty oraz wałeczki ziarniste
- badania krwi, które wykazują zwiększone stężenie kreatyniny i mocznika wskazujące na poważne uszkodzenie nerek. Mogą również występować inne nieprawidłowości w badaniach krwi spowodowane tym, że nerki nie oczyszczają prawidłowo organizmu z różnych substancji
- biopsję nerki wykonuje się praktycznie u wszystkich chorych z toczniem i cechami zapalenia nerek, gdyż ocena pod mikroskopem pozwala rozpoznać toczniowe zapalenie nerek i określić, jak bardzo uszkodzone są kłębuszki nerkowe. Po badaniach pod mikroskopem określa się tzw. klasę toczniowego zapalenia nerek, od której zależy sposób leczenia. Jest 5 klas toczniowego zapalenia nerek (od 1do 5). Klasy 1–2 to łagodne zapalenie, 3–5 to coraz cięższe zapalenie i większe uszkodzenie nerek.
Jakie są metody leczenia toczniowego zapalenia nerek?
Leczenie toczniowego zapalenia nerek polega na stosowaniu leków, które hamują czynność układu immunologicznego (leki immunosupresyjne) i zmniejszają produkcję autoprzeciwciał. Leczenie prowadzi lekarz posiadający odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie (nefrolog lub reumatolog).
Stosuje się glikokortyskosteroidy (tzw. steroidy), zwykle prednizon, które są silnymi lekami przeciwzapalnymi i immunosupresyjnymi. Początkowo dawka glikokortykosteroidu może być duża, natomiast po uzyskaniu poprawy przez długi czas stosuje się małą dawkę (najmniejszą konieczną do hamowania choroby).
Oprócz glikokortykosteroidu zwykle stosuje się drugi lek immunosupresyjny. Może to być cyklofosfamid, azatiopryna, metotreksat, cyklosporyna, takrolimus lub mykofenolan mofetylu. Gdy nie ma przeciwwskazań, lekarz zaleca również długotrwałe przyjmowanie hydroksychlorochiny.
U pacjentów z nadciśnieniem tętniczym stosuje się leki obniżające ciśnienie tętnicze. Spośród nich szczególnie korzystne są dwa rodzaje, inhibitory konwertazy angiotensyny oraz blokery receptora angiotensyny, które mają korzystne działanie w chorobach nerek (tzw. działanie nefroprotekcyjne) i mogą hamować postęp choroby nerek.
Gdy zapalenie nerek doprowadzi do ciężkiej niewydolności nerek, konieczne jest leczenie nerkozastępcze, czyli dializy. Chory jest dializowany do czasu poprawy czynności nerek wskutek leczenia immunosupresyjnego. Jeżeli uszkodzenie nerek jest już nieodwracalne, leczenie nerkozastępcze jest konieczne do końca życia i wtedy najlepszym rozwiązaniem jest przeszczepienie (transplantacja) nerki.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie toczniowego zapalenia nerek?
W większości przypadków leczenie immunosupresyjne prowadzi do ustąpienia objawów zapalenia nerek (jest to tzw. całkowita remisja choroby) lub istotnej poprawy (tzw. częściowa remisja). Niemniej jednak, u 10–30% chorych nie udaje się uzyskać poprawy, ani nawet zahamowania choroby nerek i postępuje ona, prowadząc do ciężkiej nieodwracalnej niewydolności nerek.
Ponieważ tocznia nie można całkowicie wyleczyć, a jedynie uzyskać ustąpienie objawów choroby, więc nie można też trwale wyleczyć toczniowego zapalenia nerek. Nawet gdy leczenie doprowadziło do całkowitego ustąpienia zapalenia nerek, toczniowe zapalenie nerek może powrócić po jakimś czasie (nawrót choroby).
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia toczniowego zapalenia nerek?
Chorzy na toczeń układowy muszą pozostawać pod stałą okresową kontrolą lekarza posiadającego odpowiednie doświadczenie i kwalifikacje. Zwykle jest to reumatolog i nefrolog. Należy przyjmować leki ściśle zgodnie z zaleceniami lekarza, gdyż opuszczanie dawek leków lub przerwanie leczenia przed czasem prawdopodobnie doprowadzi do pogorszenia lub nawrotu choroby.
Co robić, aby uniknąć zachorowania na toczniowe zapalenie nerek?
Przyczyna tocznia układowego jest nieznana, dlatego nie ma sposobu zapobiegania chorobie. Nie wiadomo również, dlaczego toczniowe zapalenie nerek występuje tylko u niektórych chorych na toczeń.
