×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zatrzymanie moczu

Budowa układu moczowego

Układ moczowy składa się z nerek, moczowodów, pęcherza moczowego i cewki moczowej. Dwie nerki, mające kształt fasoli wielkość około 10–12 cm, znajdują się z tyłu tułowia, po obu stronach kręgosłupa, poniżej dolnej krawędzi żeber.

Moczowody są wąskimi rurkami o umięśnionej ścianie, którymi mocz spływa z nerek do znajdującego się w dole brzucha pęcherza moczowego.

Pęcherz moczowy jest rodzajem zbiornika na mocz, który znajduje się w dole brzucha za spojeniem łonowym. Po wypełnieniu ma kształt mniej więcej kulisty, a jego pojemność wynosi 250-500 ml. Ściana pęcherza zbudowana jest z włókien mięśniowych, a wewnątrz wyścielony jest błoną śluzową.

Cewka moczowa jest przewodem (rodzajem rurki), który z jednej strony łączy się ze światłem pęcherza moczowego, a z drugiej strony uchodzi na zewnątrz ciała. U kobiety długość cewki wynosi 3-5 cm, a jej zewnętrzne ujście znajduje się w przedsionku pochwy. U mężczyzny cewka moczowa jest znacznie dłuższa - 15-20 cm. Poniżej pęcherza przechodzi ona przez gruczoł krokowy, a następnie przez ciała jamiste prącia i uchodzi prawidłowo na szczycie żołędzi prącia.

Produkowany przez nerki mocz spływa do znajdującego się w dole brzucha pęcherza moczowego stopniowo go wypełniając. Mocz w pęcherzu może być zatrzymywany dzięki mięśniom dna miednicy, które otaczają cewkę moczową i ją zaciskają. Gdy pęcherz jest pełny do mózgu dociera odpowiedni sygnał (pojawia się odczucie potrzeby oddania moczu). Następnie mózg wysyła sygnał do mięśni miednicy, które ulegają rozluźnieniu (nie zamykają już cewki moczowej), a mięśnie pęcherza ulegają skurczowi, co prowadzi do wydalenia moczu z pęcherza.

Co to jest zatrzymanie moczu i jakie są przyczyny?

Zatrzymanie moczu do niemożność całkowitego opróżnienia pęcherza w wyniku czynności oddawania moczu.

Zatrzymanie moczu może być nagłe, czyli ostre, lub trwające dłuższy czas, czyli przewlekłe.

Ostre zatrzymanie moczu to sytuacja, gdy niemożność opróżnienia pęcherza pojawiła się nagle i najczęściej jest to całkowite zatrzymanie, czyli mocz z pęcherza nie odpływa. Efektem jest szybkie wypełnienie i przepełnienie pęcherza.

Przewlekłe zatrzymanie moczu jest zaburzeniem trwającym dłuższy czas i zdolność do częściowego opróżniania pęcherza jest zachowana. Po oddaniu moczu w pęcherzu pozostaje pewna ilość moczu (więcej niż 100 ml) i cały czas mocz zalega w pęcherzu (pęcherz nigdy nie jest całkowicie opróżniony).

Przyczyną zatrzymania moczu może być: niedrożność cewki moczowej, osłabienie mięśni pęcherza, zaburzenia regulacji nerwowej lub stosowanie niektórych leków.

Niedrożność cewki moczowej jest wynikiem przeszkody utrudniającej lub blokującej odpływ moczu z pęcherza. Najczęstsze przyczyny to:

  • choroby gruczołu krokowego (łagodny rozrost stercza, rak stercza), które prowadzą do powiększenia gruczołu, który zaciska cewkę moczową (u mężczyzny cewka moczowa przechodzi przez gruczoł krokowy)
  • zwężenie cewki moczowej, które może być następstwem urazu lub zapalenia cewki moczowej, a najczęściej wykonywanych wcześniej endoskopowych zabiegów urologicznych
  • kamica moczowa; kamień moczowy może utknąć w pęcherzowym ujściu cewki moczowej lub w cewce moczowej i zablokować odpływ moczu
  • wypadanie narządu rodnego u kobiety; w wyniku osłabienia mięśni dna miednicy macica i pęcherz moczowy mają nieprawidłowe położenie, co powoduje ucisk na cewkę moczową
  • zaparcia; wypełniona twardymi masami kałowymi odbytnica powoduje ucisk na cewkę moczową
  • krwawienie do dróg moczowych; w przypadku dużego krwawienia, np. z guza pęcherza, tworzące się skrzepliny blokują odpływ krwi przez cewkę moczową.

Osłabienie mięśni pęcherza moczowego, które może być wynikiem starzenia się lub utrudnienia odpływu moczu przez cewkę moczową, powoduje, że kurczą się one niedostatecznie i pęcherz nie opróżnia się całkowicie.

Zaburzenia regulacji nerwowej czynności oddawania moczu mogą występować w wielu sytuacjach, np.:

  • po porodzie pochwowym (prawie zawsze ustępują w ciągu paru dni)
  • w wyniku uszkodzenia lub choroby rdzenia kręgowego
  • po udarze mózgu
  • w wyniku chorób mózgu (np. stwardnienie rozsiane)
  • w wyniku urazu miednicy
  • u chorujących na cukrzycę
  • mogą być wynikiem wrodzonej wady (np. przepuklina mózgowo-rdzeniowa).

Różne leki mogą zaburzać czynność oddawania moczu. Jest to działanie niepożądane tych leków i ryzyko takich zaburzeń jest większe u osób, które już mają problem z opróżnianiem pęcherza (np. choroba gruczołu krokowego).

Leki, które najczęściej powodują zatrzymanie moczu to:

  • leki przeciwhistaminowe stosowane w leczeniu alergii
  • leki przeciwbólowo-rozkurczowe
  • leki przeciwdepresyjne, przeciwpadaczkowe
  • leki zmniejszające obrzęk błony śluzowej nosa (często dostępne bez recepty)
  • niesteroidowe leki przeciwzapalne (często dostępne bez recepty)
  • opioidowe leki przeciwbólowe.

Jak często występuje zatrzymanie moczu?

Częstość zatrzymania moczu rośnie z wiekiem, co jest wynikiem częstego występowania u osób starszych chorób będących przyczyną zatrzymania moczu. U mężczyzn po 70. roku życia zatrzymanie moczu występuje u 1 na 10, a po 80. roku życia u 1 na 3.

Jak się objawia zatrzymanie moczu?

Ostre zatrzymanie moczu objawia się nagłą niemożnością oddania moczu pomimo odczuwanej potrzeby opróżnienia pęcherza. Parcie na pęcherz może być bolesne, a przepełniony pęcherz powoduje stały, silny ból w dole brzucha.

Przewlekłe zatrzymanie moczu może przebiegać z niewielkimi objawami lub dolegliwościami, które mogą pozostać niezauważone przez chorego i osoby z otoczenia.

Najczęstsze objawy przewlekłego zatrzymania moczu to:

  • częste oddawanie moczu
  • trudności z rozpoczęciem oddawania moczu, wąski i slaby strumień moczu
  • naglące parcie na pęcherz
  • uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza
  • stałe wyciekanie moczu kroplami (nietrzymanie moczu).

Pierwszym objawem przewlekłego zatrzymania moczu może być zakażenie układu moczowego (gorączka, dolegliwości dyzuryczne) lub nietrzymanie moczu.

Następstwem przewlekłego zatrzymania moczu może być trwałe uszkodzenie nerek (tzw. nefropatia zaporowa), które objawia się zwiększonym stężeniem kreatyniny we krwi.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów zatrzymania moczu?

Ostre zatrzymanie moczu jest stanem bardzo poważnym i wymaga pilnego leczenia. Należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza POZ, urologa lub do SOR.

Przewlekłe, łagodne problemy z oddawaniem moczu wymagają diagnostyki i w razie ich występowania należy zgłosić się do lekarza POZ.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie zatrzymania moczu?

Ostre zatrzymanie moczu rozpoznaje się na podstawie objawów podawanych przez chorego. Podczas badania brzucha można wyczuć pomiędzy spojeniem lonowym a pępkiem powiększony pęcherz moczowy, który jest bolesny. U wszystkich chorych z zatrzymaniem moczu lekarz przeprowadza badanie palcem przez odbytnicę, a u kobiet badanie ginekologiczne.

Przewlekłe zatrzymanie moczu rozpoznaje się stwierdzając zaleganie moczu w pęcherzu po oddaniu moczu. Zaleganie można wykazać wykonując badanie USG pęcherza. Objętość zalegania można w przybliżeniu ocenić podczas badania USG lub dokładnie po wprowadzeniu cewnika do pęcherza i zmierzeniu moczu, który spłynie przez cewnik.

W celu wyjaśnienia przyczyny zatrzymania moczu wykonuje się różne badania, jak uretroskopia, cystoskopia, tomografia komputerowa, uroflometria oraz badanie urodynamiczne.

Jakie są metody leczenia zatrzymania moczu?

W ostrym zatrzymaniu moczu należy pilnie zapewnić odpływ moczu z pęcherza. Zwykle polega to na wprowadzeniu cewnika do pęcherza przez cewkę moczową. Jeżeli nie da się tego zrobić to wykonuje się nakłucie pęcherza przez skórę brzucha nad spojeniem łonowym i wprowadza cewnik do pęcherza przez takie nakłucie (jest to tzw. nadłonowa cystostomia przezskórna).

W zależności od przyczyny zatrzymania moczu konieczny może być zabieg urologiczny, np poszerzenie lub nacięcie cewki moczowej, operacyjne leczenie chorób gruczołu krokowego, usunięcie kamienia moczowego, operacyjne leczenie wypadania narządu rodnego.

Gdy przyczyną zatrzymania moczu jest łagodny rozrost stercza, stosuje się leki w celu zmniejszenia wielkości gruczołu krokowego (np. finasteryd) oraz leki rozkurczające (np. doksazosyna, tamsulozyna, alfuzosyna).

Jeżeli nie można usunąć przyczyny i zaleganie moczu jest istotne (zwykle ponad 100 ml), konieczne jest pozostawienie cewnika w pęcherzu na stałe. W takich przypadkach cewnik musi być okresowo wymieniany na nowy.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie zatrzymania moczu?

Usunięcie przyczyny zatrzymania moczu prowadzi do całkowitego wyleczenia.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia zatrzymania moczu?

Po zakończeniu leczenia zatrzymania moczu często konieczna jest okresowa kontrola w poradni urologicznej, zwłaszcza, gdy przyczyna zatrzymania moczu jest przewlekła (np. choroba gruczołu krokowego) lub możliwy jest nawrót (np. zwężenia cewki po zabiegu jej rozszerzenia lub nacięciu).

Co robić, aby uniknąć zatrzymania moczu?

Aby uniknąć zatrzymania moczu należy wcześnie i skutecznie leczyć choroby prowadzące do zatrzymania moczu. Mężczyźni z łagodnym rozrostem stercza nie powinni lekceważyć objawów choroby i regularnie przyjmować zalecone leki. Należy unikać leków mogących wywoływać zatrzymanie moczu, a zwłaszcza dotyczy to osób mających problemy z oddawaniem moczu. Kobiety z osłabieniem mięśni dna miednicy mogą je istotnie wzmocnić wykonując odpowiednie ćwiczenia. Należy unikać zaparć (zwłaszcza dotyczy to starszych osób mających już problemy z oddawaniem moczu).

04.07.2017
Zobacz także
  • Udar mózgu
  • Cukrzyca typu 2
  • Nietrzymanie moczu
  • Kamica nerkowa
  • Zaparcia - objawy, przyczyny, leczenie i leki na zaparcia
Wybrane treści dla Ciebie
  • Ból podczas oddawania moczu (mikcji)
  • Cewnikowanie pęcherza moczowego
  • Objawy dyzuryczne (trudności w oddawaniu moczu)
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta