Częstomocz jest objawem dotyczącym dróg moczowych. Przyczyny tej dolegliwości mogą być różne, zależnie od wieku i płci, wliczając w to zakażenia układu moczowego, zaparcia oraz cukrzycę czy choroby przysadki mózgowej. Fizjologicznie częstomocz obserwuje się u kobiet ciężarnych jak również w przypadku nadmiaru podaży płynów w godzinach wieczornych. Utrzymywanie częstomoczu wymaga przeprowadzenia diagnostyki i wdrożenia ewentualnego leczenia.
Jak często osoba zdrowa powinna oddawać mocz? Ile moczu dziennie oddaje zdrowa osoba?
Mocz powstaje w procesie filtracji krwi, który przebiega w nerkach. Dzieje się to nieustannie, aby oczyścić nasz organizm ze zbędnych produktów przemiany materii. Krew obwodowa dopływa do nerki tętnicą nerkową, która następnie w obrębie ciałka nerkowego przechodzi w sieć naczyń włosowatych. To tam rozpoczyna się szereg następujących po sobie procesów fizjologicznych polegających na filtracji krwi i w konsekwencji produkcji moczu. Wyprodukowany w nerkach mocz spływa nieustannie moczowodami do pęcherza moczowego, gdzie jest gromadzony.
Zobacz: Budowa układu moczowego
Zdrowa osoba w ciągu doby produkuje średnio około 1,5 litra moczu, lecz wartości te mogą wahać się pomiędzy 0,6 a 2,6 litra, w zależności od objętości przyjmowanych płynów. Z kolei pęcherz moczowy jest w stanie pomieścić średnio od 250 do 500 mililitrów moczu, a w sytuacjach ekstremalnych może się rozciągnąć do objętości nawet 1 litra. Napełnianie pęcherza moczowego i rozciąganie jego ścian prowadzi do pobudzenia układu nerwowego, powodując powstanie uczucia parcia na pęcherz. Mocz zostaje wydalony z napełnionego pęcherza przez cewkę moczową, a proces ten jest w pełni kontrolowany przez zdrową osobę. Przyjęto, że taka osoba powinna oddawać mocz około około 6–7 razy w ciągu dnia i około 0–1 razy w ciągu nocy.
Kiedy można uznać, że oddawanie moczu jest zbyt częste?
Jeżeli liczba wizyt w toalecie w ciągu doby jest większa niż 8 razy, to mamy do czynienia ze stanem nazywanym częstomoczem. Częstomocz sam w sobie nie jest chorobą, lecz objawem klinicznym różnych stanów patologicznych, które mogą do niego prowadzić. Należy tutaj podkreślić, że incydentalny częstomocz, czyli taki, który trwał na przykład jeden dzień, nie jest wskaźnikiem choroby, gdyż może mieć wytłumaczenie fizjologiczne.
Czynnikiem warunkującym ten stan jest objętość przyjętych w ciągu doby płynów, która powinna wynosić około 1,5–2 litra wody. Przyjęcie większej ilości płynów będzie przekładać się na zwiększoną objętość produkowanego moczu i zwiększoną częstość jego oddawania. Podobne okoliczności mogą mieć miejsce w przypadku spożycia substancji wykazujących działanie moczopędne, takich jak teina, kofeina lub etanol, a także w przypadku niektórych leków.
Zobacz: Herbata w diecie. Czy to wyłącznie przyjemność, czy też efekt zdrowotny?
Natomiast w sytuacji, gdy zbyt częste oddawanie moczu utrzymuje się dłużej, a także, gdy towarzyszą mu inne objawy współistniejące, m.in. takie jak: utrzymujące się parcie na pęcherz, ból i/lub pieczenie przy oddawaniu moczu, wzmożone pragnienie czy krwiomocz należy bezwzględnie zasięgnąć porady lekarskiej.
Częste oddawanie moczu – przyczyny
Częstomocz jest objawem, który może występować w przebiegu nieprawidłowego funkcjonowania różnych narządów. Przyczyna może się wiązać bezpośrednio z układem moczowym i dotyczyć chorób nerek, pęcherza moczowego lub cewki moczowej. Jednakże, może dotyczyć również organów i struktur znacznie oddalonych, takich jak trzustka, podwzgórze lub przysadka mózgowa. Częste oddawanie moczu może mieć też tło emocjonalne – szczególnie u dzieci, ale także u osób dorosłych cierpiących na zaburzenia lękowe. Stąd też, ze względu na złożoność problemu częstomoczu kluczowa jest odpowiednia diagnostyka. W zależności od płci oraz grupy wiekowej, bierze się pod uwagę inne przyczyny jego występowania.
Częstomocz u kobiet – przyczyny
Główną przyczyną częstomoczu u kobiet są bakteryjne zakażenia układu moczowego. Jest to spowodowane predyspozycjami anatomicznymi, w tym krótszą cewką moczową u kobiet niż u mężczyzn (około 3–4 cm, u mężczyzn około 20 cm) oraz bliskim umiejscowieniem ujścia cewki w stosunku do odbytu oraz ujścia pochwy. Wspomniane różnice w anatomii sprawiają, że bakterie stanowiące potencjalne źródło zakażenia mają krótszą drogę do pęcherza moczowego. Dlatego tak ważne jest utrzymywanie odpowiedniej higieny osobistej.
Czytaj więcej: Zapalenie pęcherza i inne zakażenia układu moczowego - objawy, przyczyny, leki i leczenie
Zapalenie pęcherza moczowego charakteryzuje się częstomoczem, bólem i pieczeniem przy oddawaniu moczu, a także niekiedy krwiomoczem. Częstomocz może wynikać również z ucisku na pęcherz moczowy. Mięśniaki macicy są najczęściej występującym nowotworem niezłośliwym tego narządu, który rozrastając się głównie w trzonie macicy może prowadzić do mechanicznego ucisku i powstania uczucia parcia na pęcherz moczowy. Częstomocz jest ponadto jednym z objawów raka pęcherza moczowego.
Oprócz patologicznych przyczyn częstomoczu należy tutaj wspomnieć o jego fizjologicznej przyczynie jaką jest ciąża. W początkowym stadium zaawansowania ciąży za wywołanie częstomoczu są odpowiedzialne hormony, które zwiększając objętość krwi i płynów krążących w organizmie, nasilają proces powstawania moczu. Z kolei wraz z powiększaniem się macicy w trakcie ciąży dochodzi również do ucisku na pęcherz moczowy ze względu na sąsiednie położenie tych narządów. Ucisk ten jest odpowiedzialny za wywoływanie uciążliwego objawu jakim jest częstomocz.
Zobacz również: Częstomocz i nadmierne parcie na pęcherz u kobiet - etiologia, diagnostyka, różnicowanie
Częstomocz u mężczyzn – przyczyny
Charakterystyczną przyczyną wywołującą częstomocz u mężczyzn jest rozrost gruczołu krokowego. Gruczoł krokowy jest narządem wchodzącym w skład męskiego układu płciowego i odpowiada za produkcję płynu będącego nośnikiem plemników w nasieniu. Jest zlokalizowana bezpośrednio pod pęcherzem, a przez jej część przebiega cewka moczowa. Łagodny przerost gruczołu krokowego dotyka aż ponad 50% mężczyzn po 60. roku życia. Gruczoł krokowy, zwiększając swoje rozmiary wywiera ucisk na pęcherz moczowy, co skutkuje jego podrażnieniem. Skutkiem tego może być częstomocz, a także gwałtowne parcie i ból w trakcie oddawania moczu. Znacznie gorzej rokujące, a początkowo wykazujące podobne objawy, w tym częstomocz, są rozrost gruczołu krokowego lub rak pęcherza moczowego. Inną przyczyną częstomoczu może być podobnie jak u kobiet zakażenie układu moczowego, w tym głównie pęcherza moczowego.
Więcej na temat rozrostu gruczołu krokowego:
- Łagodny przerost prostaty (stercza, gruczołu krokowego): przyczyny, objawy i leczenie
- Rak prostaty - objawy, przerzuty, leczenie, rokowanie
Częstomocz u osób w starszym wieku – przyczyny
Częstomocz u osób w starszym wieku wiąże się z konsekwencjami starzenia się organizmu, powodując m.in. stopniowe zmniejszanie się pojemności pęcherza moczowego na skutek utraty elastyczności mięśni tworzących jego ściany. Coraz częściej osoby po 60. roku życia cierpią na zespół objawów określanych mianem zespołu pęcherza nadreaktywnego. Zespół pęcherza nadreaktywnego określa się jako współwystępowanie objawów ze strony układu moczowego, jakimi są: silne, naglące parcie, czyli natychmiastowa potrzeba oddania moczu niewspółmierna do rzeczywistego wypełnienia pęcherza moczem, częstomocz dzienny i/lub nocny wraz z występującym nietrzymaniem moczu lub bez niego. Ponadto, osoby starsze częściej zapadają na zakażenia układu moczowego. Wiąże się to z nietrzymaniem moczu, niedostateczną higieną, niedoborem hormonów czy osłabioną odpornością. Podobnie u osób w starszym wieku z przewagą leżącego trybu życia oraz cewnikowanych ryzyko zakażenia układu moczowego znacząco wzrasta. U mężczyzn w starszym wieku przyczyną problemu związanego z oddawaniem moczu często staje się powiększony gruczoł krokowy.
Częstomocz u dzieci – przyczyny
Nieoczywistą przyczynę częstomoczu u dzieci mogą stanowić zaparcia (zobacz: Zaparcia u dzieci). Twardy stolec w odbytnicy może uciskać na pęcherz, zmniejszając jego pojemność i prowadząc do częstszego oddawania moczu, nawet jeśli pęcherz nie jest całkowicie pełny. Innym czynnikiem, na który należy zwrócić uwagę u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym są czynniki emocjonalne. Zarówno stres, jak i lęk mogą się objawiać częstym oddawaniem moczu i problemami z kontrolą pęcherza. Z kolei, u nastolatków za częste oddawanie moczu mogą być odpowiedzialne spożywane napoje zawierające kofeinę i/lub sztuczne słodziki, które działają moczopędnie. Oprócz wymienionych przyczyn w tej kategorii wiekowej również za częstomocz odpowiedzialne są zakażenia układu moczowego, a także zespół pęcherza nadreaktywnego u dzieci starszych.
Przyczyny częstego oddawania moczu niezależnie od wieku i płci
Istnieją także przyczyny częstomoczu, które dotyczą wszystkich bez względu na płeć i wiek. Jedną z nich jest cukrzyca, która charakteryzuje się zwiększonym stężeniem glukozy we krwi oraz wzmożonym pragnieniem. Zwiększone przyjmowanie płynów przyczynia się do zwiększenia objętości krwi w łożysku naczyniowym, a tym samym do zwiększonej produkcji moczu. Dodatkowo jednym z „systemów ratunkowych” organizmu w stanie cukrzycy jest usuwanie nadmiaru glukozy przez nerki. Wydalanie glukozy z moczem u pacjentów z cukrzycą, samo w sobie stanowi przyczynę częstomoczu, gdyż skutkuje nadmierną utratą wody z organizmu oraz stwarza idealne warunki do namnażania bakterii. Z częstomoczem łączy się również moczówka prosta, spowodowana niedoborem lub zaburzeniem wydzielania wazopresyny przez tylny płat przysadki mózgowej. Wazopresyna swe działanie biologiczne wykazuje m.in. w nerkach, gdzie zmniejsza wydzielanie wody do moczu, co prowadzi do oddawania mniejszych objętości bardziej zagęszczonego moczu. Na skutek niedoboru wazopresyny dochodzi do nadmiernego uwalniania wody do moczu, co skutkuje powstawaniem dużych objętości bardzo rozcieńczonego moczu. Przyczyną moczówki prostej centralnej jest najczęściej uszkodzenie podwzgórza wskutek urazów po operacji, nowotworów lub infekcji.
Częste oddawanie moczu w nocy
Nykturia oznacza oddawanie moczu więcej niż 1 raz w ciągu nocy. Przyczyny zwiększonej częstości oddawania moczu w nocy mogą się łączyć ze stylem życia (np. przyjmowanie dużych ilości płynów w godzinach wieczornych), jak również z chorobami, takimi jak niewydolność serca czy obturacyjny bezdech senny. Warto zauważyć, że wiele z czynników powodujących częstomocz może też wywoływać nykturię.
Leczenie częstomoczu
Nie stosuje się leczenia objawowego, które dotyczyłoby wyłącznie zwalczania częstomoczu – znacząco pogarszającego jakość życia. Zaleca się podjęcie leczenia przyczyny warunkującej występowanie tego objawu.
Najczęstszym czynnikiem etiologicznym zakażenia układu moczowego jest bakteria Escherichia coli. Stąd też, w zakażeniach układu moczowego stosuje się celowaną antybiotykoterapię i/lub związki chemiczne wykazującego działanie bakteriobójcze. Do tych ostatnich zaliczyć można pochodną nitrofuranu – furaginę. Korzystne działanie zapobiegawcze wykazują również substancje pochodzenia naturalnego na przykład zawarte w owocach żurawiny. Obecne tam flawonoidy zmniejszają ryzyko nawracających zakażeń układu moczowego, a także skracają czas trwającej infekcji. Można spożywać świeże lub suszone owoce żurawiny, sok, syrop lub herbatę na bazie żurawiny czy suplementy diety zawierające jej składniki. Farmakoterapię stosuje się również w przypadku leczenia łagodnego przerostu gruczołu sterczowego.
W bardziej zaawansowanym rozroście gruczołu krokowego oraz w przypadku mięśniaków macicy metodą z wyboru jest leczenie chirurgiczne. W przebiegu cukrzycy celem leczenia jest utrzymanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi. Z kolei, w moczówce prostej kluczowe jest uzupełnienie niedoboru wazopresyny jej syntetycznymi analogami.
