×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Budowa układu moczowego

Prof. dr hab. Franciszek Kokot,

Układ moczowy składa się z nerek, moczowodów, pęcherza moczowego oraz cewki moczowej.

Dwie nerki, mające kształt fasoli i wielkość około 10—12 cm, znajdują się z tyłu tułowia, po obu stronach kręgosłupa, poniżej dolnej krawędzi żeber. Moczowody są wąskimi rurkami o  umięśnionej ścianie, którymi mocz spływa z miedniczek nerkowych do znajdującego się w dole brzucha pęcherza moczowego, będącego zbiornikiem na mocz. Wypełnienie pęcherza powoduje potrzebę oddania moczu. Aby mogło dojść do mikcji (oddania moczu), pęcherz moczowy kurczy się i mocz odpływa na zewnątrz przez cewkę moczową (ryc. 1.).

Nerki

Nerki są parzystym narządem położonym na tylnej ścianie jamy brzusznej poza jamą otrzewnej (zaotrzewnowo), po obu stronach kręgosłupa lędźwiowego. Każda z nerek zbudowana jest z części wewnętrznej, zwanej rdzeniem, oraz części zewnętrznej, zwanej korą. Rdzeń nerki składa się ze stożkowanych struktur zwanych piramidami. Szczyt każdej piramidy tworzy brodawkę nerkową składającą się z ujść cewek zbiorczych. Piramidy oddzielone są słupami nerkowymi określanymi jako kolumny Bertina.

Budowa układu moczowego - infografika
Ryc. 1. Budowa układu moczowego

Każda nerka zbudowana jest z około miliona mikroskopijnych jednostek, które nazywamy nefronami. Każdy nefron składa się kłębuszka nerkowego oraz dołączonego do niego kanalika nerkowego (nazywanego również cewką nerkową). Głównym elementem kłębuszka nerkowego są włosowate naczynia krwionośne, których ściany są tak zbudowane, aby służyły jako filtr dla przepływającej przez kłębuszek krwi. Przefiltrowane (inaczej: przesączone) składniki krwi (głównie woda i różne związki chemiczne) płyną kanalikiem nerkowym, gdzie ulegają dalszym przemianom, których efektem końcowym jest mocz spływający do miedniczek nerkowych.

Budowa nerki - infografika
Ryc. 2. Budowa nerki

Cewki nerkowe

Cewki nerkowe składają się z komórek bardzo zróżnicowanych pod względem strukturalnym i czynnościowym.

Struktura nefronu - infografika Ryc. 3. Struktura nefronu

Drogi moczowe

Mocz z cewek zbiorczych wlewa się do światła miedniczek nerkowych, skąd, za pośrednictwem moczowodów, dostaje się do pęcherza moczowego. Miedniczka wyściełana jest błoną śluzową, która - otaczając brodawki nerkowe - tworzy kielichy. Przy ujściu moczowodu do pęcherza znajduje się fałd błony śluzowej działający jak zastawka uniemożliwiająca cofanie się moczu z pęcherza moczowego do moczowodu. Ostatni odcinek dróg moczowych tworzy cewka moczowa oddzielona od pęcherza stale napiętym zwieraczem.

Przesączanie kłębuszkowe

Nerki są niezwykle bogato ukrwione. W każdej minucie przepływa przez nie około 0,8—1,2 litra krwi (tj. 20% krwi pompowanej przez serce), chociaż same stanowią nie więcej niż 0,5% masy ciała dorosłego człowieka.

Około 10% objętości przepływającej przez nerki krwi ulega przesączeniu przez kłębuszki nerkowe, co oznacza, że tzw. przesączanie kłębuszkowe (GFR) wynosi prawidłowo 80—120 mililitrów na minutę. Jest to bardzo ważny wskaźnik, świadczący o prawidłowej czynności nerek lub stopniu ich niewydolności (zobacz: Przewlekła choroba nerek).

Wielkość przesączania kłębuszkowego można w przybliżeniu oszacować na podstawie stężenia kreatyniny w surowicy krwi, stosując odpowiednie wzory. Najprostszy z nich ma postać:

GFR (ml/min) = 100/stężenie kreatyniny w surowicy (mg/dl).

Jednym z najczęściej stosowanych przez lekarzy wzorów jest równanie Cockcrofta i Gaulta:

GFR (ml/min) = (140 – wiek[lata]) x masa ciała[kg] / 72 x stężenie kreatyniny w surowicy (mg/dl).

Dla kobiety uzyskany wynik należy jeszcze pomnożyć przez 0,85.

Zobacz także: Kalkulator GFR

W ciągu doby powstaje około 150 litrów przesączu kłębuszkowego, który ulega dużym przemianom w kanalikach nerkowych. Znajdują się w nich odpowiednie czujniki wrażliwe na stężenie różnych substancji, które regulują skomplikowanymi procesami prowadzącymi do powstania ostatecznego moczu. Z jednej strony polegają one na wchłanianiu wody i substancji, które uległy przesączeniu a są organizmowi potrzebne, takich jak białka, aminokwasy, glukoza i wiele elektrolitów, a z drugiej strony na wydzielaniu przez komórki kanalików innych substancji, które powinny być usunięte, jak np. kwasy. W ciągu doby powstaje około 1,5 litra moczu (co stanowi 1% przesączu kłębuszkowego).

Zadania nerek

Ogólnie wiadomo, że głównym zadaniem nerek jest usuwanie z ustroju nadmiaru wody oraz zbędnych produktów przemiany materii, jak również substancji dostarczonych z pokarmem, które nie są potrzebne, a niekiedy nawet szkodliwe. Jest to tzw. czynność oczyszczająca nerek. Ściśle z nią związana jest czynność utrzymywania prawidłowej ilości wody w organizmie oraz stężeń elektrolitów (jak sód, potas, wapń, magnez, fosfor i wiele innych), kwasów i zasad, czyli utrzymywanie homeostazy wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej. Dla właściwej czynności nerek w tym zakresie konieczne jest prawidłowe działanie nie tylko kłębuszków i kanalików nerkowych, ale również innych czynników, takich jak hormony (np. wazopresyna, aldosteron) oraz szereg substancji krążących we krwi, a wytwarzanych przez inne narządy.

Nerki nie tylko wytwarzają mocz, ale również substancje, które regulują działanie wielu innych narządów. Jest to tzw. czynność wydzielnicza nerek. Dwie najważniejsze substancje wydzielane przez nerki to erytropoetyna, hormon pobudzający szpik kostny do wytwarzania erytrocytów, oraz aktywna witamina D, odpowiedzialna za prawidłową gospodarkę wapniem i fosforem oraz prawidłowy stan kości.

Nerki wytwarzają jeszcze wiele innych substancji regulujących ważne procesy w organizmie. Szereg z nich bierze udział w regulacji ciśnienia krwi, dlatego tak często w chorobach nerek występuje nadciśnienie tętnicze.

Nerki, utrzymując homeostazę ustrojową, mają kluczowe znaczenie dla prawidłowego działania praktycznie wszystkich innych narządów. Nieprawidłowa czynność nerek prowadzi do zaburzenia funkcjonowania tych narządów, a w efekcie do wielu różnorodnych objawów i powikłań spotykanych w niewydolności nerek.

O istotnym znaczeniu nerek dla organizmu świadczy duża rezerwa czynnościowa (zapas czynności). Aby wystąpiły poważne zaburzenia wynikające z upośledzonej czynności nerek, zniszczeniu musi ulec aż 75% prawidłowego ich miąższu. Oznacza to, że jedna prawidłowo pracująca nerka jest zupełnie wystarczająca dla zachowania zdrowia.

02.10.2012
Zobacz także
  • Ból podczas oddawania moczu (mikcji)
  • GFR
  • Ogólne badanie moczu
Wybrane treści dla Ciebie
  • Roponercze
  • USG układu moczowego
  • Wady wrodzone układu moczowego
  • Grzybica układu moczowego
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta